Historie van de kerk – Protestantse Gemeente Heumen

Rond 1200 wordt voor het eerst melding gemaakt van een kapel in Heumen.
De moederkerk staat in Overasselt, waar de monniken van de abdij van St. Valerie-sur-Somme bezittingen hebben (St. Walrick). De Heer van het kasteel van Heumen is hun zetbaas. Daarom is de kapel naast het kasteel gewijd aan de ridderheilige Joris.
In de veertiende eeuw verlengt en verhoogt men het schip. Uit die tijd stamt ook de onderbouw van de toren.
In 1445 wordt de kapel een zelfstandige parochiekerk. De Heren van Heumen krijgen het patronaatsrecht, dat wil zeggen dat zij de pastoor mogen benoemen.
Het romaanse koor wordt omstreeks 1500 vervangen door een hoger, gotisch koor. De kerk wordt in 1615 protestant.
In 1818 verkleint men de kerk door binnenin een muur te metselen.
De ingang van de kerk komt aan de zuidkant. Het deel grenzend aan de toren wordt gebruikt door de burgerlijke overheid, die nog steeds eigenaar is van de toren.
In dat stuk worden onder andere twee gevangeniscellen gemaakt.
De laatste restauratie vindt plaats in 1976-1977.
Hierbij wordt de tussenmuur verwijderd en de ingang weer naar de toren verplaatst.
In de kerk staat een monument ter nagedachtenis aan Lodewijk en Hendrik van Nassau, in 1574 gesneuveld in de slag op de Mookerhei.
Het werd in 1891 door F.L.Stracké gemaakt en in de “meest naburige, trouw bezochte protestantse kerk” geplaatst. Ook aan de buitenkant bevindt zich een herinnering aan de twee graven van Nassau: in 1939 werd een plaquette aangeboden door het 1ste bataljon van het 26ste regiment infanterie der grenstroepen als herinnering aan het feit dat het bij de Heumense sluis gelegerd was. De maker was de Heumense kunstenaar Jac. Maris.
Aan de zuidkant is de plaats te zien waar vóór de laatste restauratie de ingang was.
Op het dak staat de hijsinstallatie uit de tijd dat de kerkzolder als opslagruimte werd gebruikt.
De kerk beschikt over een kleine begraafplaats op een steenworp afstand van de kerk tegen de Maasdijk gelegen.

De Sint Joriskerk en de relatie met kasteel Heumen

Van de restanten van het kasteel zijn alleen nog de contouren naast de brug te zien.

De vroegere kapel was gewijd aan Sint Joris, een ridderheilige en had een relatie met het kasteel van Heumen dat vlak bij lag.
De tekening is van C. Pronk: de kerk in 1732.

Hoog bezoek aan de kerk

Aan de buitenkant van de toren een herinnering aan de graven Lodewijk en Hendrik van Nassau. De plaquette is gemaakt door de Heumense kunstenaar Jac. Maris en werd in 1939 aangeboden door het 1ste Bataljon van het 26ste Regiment Infanterie-Grenstroepen (gelegerd bij de Heumense sluis).
Op 26 februari 1940 bracht koningin Wilhelmina (rechts) een bezoek aan dit regiment en bekeek ook het monument van de kerk.

Hoe het was…

Het interieur is in de loop van de tijd enkele keren aangepast.

Het interieur vlak vóór (links) en na (rechts) de restauratie in 1977 waarbij o.a. het monument naar de zuidwand van het schip verplaatst is.

Het voormalige pijporgel van de kerk is nog te zien in het koor op foto 2.
Uitgebreide toelichting over de orgelgeschiedenis vindt u op de pagina ‘Het orgel‘.

De restauratie van 1977

Bouwtekeningen van de kerk rond 1950. Hierboven een dwarsdoorsnede.

Plattegrond: Links (de toren) is de WESTkant, boven de NOORDkant (Dorpstraat), rechts de OOSTkant en onder is de ZUIDkant.

De restauratie vond plaats in de jaren 1976 – 1977 hierbij werd het schot tussen kerk en toren weer weggehaald.
De ingang aan de zuidwand is dichtgemetseld en een nieuwe ingang via de toren aangebracht. Er wordt dan ook een consistorie aangebouwd.

Bij de restauratie werd ook een zilveren avondsmaalbeker gevonden met het wapen Van Steenhuys-Van Randwijck.
De beker is vervaardigd door A.J.van der Wal en gedateerd in het vierde kwart van de 18e eeuw.
Momenteel wordt de beker tentoongesteld in museum Het Valkhof in Nijmegen.
Geen van de vijf wapenborden van het geslacht Van Steenhuys – die met zekerheid de sobere ruimte hebben gesierd – is bewaard gebleven.

De kerk nu

In de noordwand bevindt zich een nis waarin vroeger een sacramentshuisje was aangebracht. Tegenwoordig is daarin de doopschaal geplaatst.

De zuidwand heeft een hagioscoop (vanuit de tijd toen de kerk nog katholiek was, dus voor de reformatie), dit is een opening waardoor iemand die niet in de kerk werd toegelaten (bijv. door ziekte) op het altaar kon kijken en zo toch de mis kon volgen. Aan de buitenzijde is de plaats van deze hagioscoop ook te zien.
In de dichtgemaakte hagioscoop stond lang een pot uit de 12^de eeuw, deze zogenaamde Pingsdorfer kruik werd in de oostmuur van het schip gevonden en heeft mogelijk als klankpot dienst gedaan. De kruik is helaas in 2015 bij een inbraak ontvreemd.

Het jaartal 1760 boven de torendeur – gevonden bij de laatste restauratie – is dat van een eerdere restauratie. De ‘0’ is niet geheel zeker, vandaar dat die met stippellijntjes is aangegeven. Daarnaast balksleutels in het schip. In het schip zijn zogenaamde spaarvelden (foto uiterst rechts) aangebracht;
hiermee werd steen uitgespaard zonder dat het ten koste ging van de stevigheid van de muur.

Waar voor de restauratie de ingang was – in de noord-westwand – is nu het monument voor de graven Lodewijk en Hendrik van Nassau geplaatst
met aan de voet een marmeren plaat met het opschrift:

Hulde
en Dankbare Herinnering aan
Graaf Lodewijk van Nassau
en zijn broeder
Graaf Hendrik van Nassau
gesneuveld 14 April 1574 op de naburige Mookerheide
bij de verdediging van de vrijheid des Vaderlands

In het koor is een hardstenen zerk met een zespuntige ster ingemetseld met de tekst:

HIER LIGT BEGRAVEN DEN EERSAMEN GILLIS CLAESSEN RENTM TOT HOEMEN,
MALDEN EN BEECK DIE INDEN HEEREN VERSTORVEN IS
DEN 10 APRIL 1616 GODT ALMACHTICH WILLGENAEDIG SYN

De ster wekt de indruk later gehakt te zijn dan de tekst.

Op de fundamenten van de oude sacristie staat nu de consistoriekamer. Daarboven de plaats van de hijsinstallatie uit de tijd dat de kerkzolder als opslagplaats werd gebruikt. De muren werden voorzien van gotische lancetvensters.

Bij de bouw werd destijds tufsteen (natuursteen uit de Eifel) gebruikt. Bij het koor is nog duidelijk een strook hiervan te zien.
De tufsteen van het schip is overgepleisterd. De steunberen van het schip zijn aangebracht in de 14^de eeuw toen de muur verhoogd werd.
Ook is hier de hagioscoop (dichtgemetseld) te zien.
Aan de zuidkant is nog zichtbaar waar voor 1976 de ingang van de kerk was.

De toren

In de torenhal is bij het gereedkomen van de restauratie in 1977 een steen met de voorstelling van het Lam met de kruisvaan geplaatst.
Dit werk is gemaakt door A. Diekerhof en destijds onthuld door prinses Margriet.
Op de tweede foto de in 1939 aangeboden Plaquette door het 1ste bataljon van het 26ste regiment infanterie der grenstroepen.

De torenhal heeft een kruisgewelf. Rechts op de foto is het lange touw naar de luidklok zichtbaar. Hiermee wordt nog elke zondag de kerkdienst ingeluid.

Gedenkstenen in en om de kerk

Aan de zuidkant van de kerk staat een grafkruis uit 1541 van Albert van Redychaeven, richter van Heumen, Malden en Beek.
Daar vlakbij (maar niet meer op de oorspronkelijke plaats) ligt de steen van een kindergrafje met het opschrift:
**BERNARD PIETER**
**TEDING VAN BERKHOUT**
**OUD 5 JAREN**
**1863**
**EEN KINDJE**
**OP DEEZ AARDE MINDER**
**EEN ENGEL**
**IN DEN HEMEL MEER**

Daar ligt ook een grafsteen met het opschrift:
**BID VOOR DE ZIEL VAN ZALIGER**
**BARON J.P. DE BAGARD**
**DE LOUVIER MAJOOR**
**GEB^R DEN 9 NOV^B 1768 IN SAVOIJE**
**NEEF VAN PAUS PIUS DEN VII OVER^L DEN 5 DECEM^B 1859**

Door een hek omgeven ligt aan de noordkant van het koor een grafkelder met op de steen de inscriptie:
**JONKHEER JOHAN ANTONY**
**BOREEL DE MAUREGNAULT**
**OVERLEDEN**
**TE HEUMEN**
**DEN 24 NOVEMBER 1830**

Ook aan de noordkant ligt de zerk van:
**JACOB van SCHEVICHAVEN**
**leeraar der**
**HERVORMDE GEMEENTE**
**van**
**HEUMEN, MALDEN en GROESBEEK**
**overleden 12 januarij 1857**
**oud 51 jaren**

Vlak bij de kerk, aan de Maas, ligt de kleine protestantse begraafplaats, waar in vroeger tijden altijd één plek vrijgehouden moest worden voor het geval dat een schipper verdronk.

Het graf met grafnaald van de familie Boreel de Mauregnault, begin 1900.
Het graf werd in 2011 geheel gerestaureerd.

Dankzij de inzet van de *Stichting tot behoud van de Protestantse kerk te Heumen* is in 2016
een verklarend tekstbord geplaatst bij het graf van Boreel.

Verantwoording

De Sint Joriskerk is een Rijksmonument en de historische gegevens zijn dan ook grotendeels ontleend aan relevante websites van de overheid. De inhoud van deze pagina is door de webmasters samengesteld op basis van een powerpoint presentatie van Koos Willemse, lid van onze gemeente. De knipsels van kerk en torenhaan (logo van onze gemeente) zijn gemaakt door Joke Verhave, lid van onze gemeente.

De beknopte informatie op deze pagina beoogt geen geschiedschrijving te zijn, maar wel in een vogelvlucht het verleden naar het heden weer te geven.
De Sint Joriskerk is ook te bezoeken op de jaarlijkse ‘Open Monumentendagen’. De kerkgebouwen van Overasselt en Nederasselt, die sinds begin de jaren ’70 niet meer in gebruik zijn, zijn dan ook te bezoeken.